Wrocławscy nobliści

Data aktualizacji: 2019-12-05

Wrocław doczekał się swojego Nobla. Przez lata "żelaznym" kandydatem do nagrody był poeta Tadeusz Różewicz. W październiku 2019 roku Komitet Noblowski ogłosił, że laureatką Nagrody Nobla w dziedzinie literatury jest Olga Tokarczuk, powieściopisarka. Pierwsza kobieta w gronie wrocławskich noblistów

Wrocław doczekał się swojego Nobla. Przez lata "żelaznym" kandydatem do nagrody był poeta Tadeusz Różewicz. W październiku 2019 roku Komitet Noblowski ogłosił, że laureatką nagrody w dziedzinie literatury jest Olga Tokarczuk, powieściopisarka, pierwsza kobieta w gronie noblistów związanych z Wrocławiem.

Nasze miasto szczególną "tendencją noblowską" jest naznaczone, niech zaświadcza to, że właśnie stąd pochodzi (czyli urodziło się, pobierało nauki albo pracowało) aż dziesięciu laureatów prestiżowej nagrody, ustanowionej przez szwedzkiego wynalazcę dynamitu.

Dziesięciu ważnych ludzi

Kim więc byli zdobywcy nobliści "stąd", jakie mieli związki z Wrocławiem i jak to zostało uwiecznione po wsze czasy na kartach wrocławskiej historii – opisujemy poniżej.

Theodor Mommsen (1817-1903) – był prawnikiem (specjalizował się w prawie rzymskim), a także jednym z bardziej uznanych pisarzy historycznych i poetów XIX w. We Wrocławiu był profesorem na wydziale prawa i w katedrze filozofii na miejscowym Uniwersytecie. Literacką Nagrodę Nobla w 1902 r. dostał za "Historię Rzymu" (była kilka razy tłumaczona na polski). Wiadomo też, że…: był zwolennikiem Hakaty, popierał działania antypolskie i germanizację Polaków.

Paul Ehrlich (1854-1915) – był chemikiem i bakteriologiem (wynalazł salwarsan – lek przeciwko kile, a badając krew, wyodrębnił limfocyty). Ukończył gimnazjum św. Marii Magdaleny (dziś jest tam dom handlowy przy ul. Szewskiej) we Wrocławiu, a także studia medyczne na Uniwersytecie. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny w 1908 r. otrzymał za badania z zakresu immunologii. Wiadomo też, że…: urodził się w Strzelinie (Strehelen) i był słabym uczniem. Po latach zaś stworzył podstawy chemioterapii, a jego podobiznę uwieczniono na banknocie 200-markowym (l. 90. XX wieku).

Eduard Buchner (1860-1917) – był chemikiem (m.in. odkrył pirazol, używany w produkcji leków, barwników i pestycydów, wydzielił enzymy: inwertazę, zymazę, laktazę, wyjaśnił mechanizm fermentacji alkoholowej). Był profesorem wrocławskiego Uniwersytetu. Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 1907 r. przyznano mu za odkrycie procesów fermentacyjnych bez udziału żywych komórek. Wiadomo też, że…: w czasie I wojny światowej pracował w szpitalu polowym na froncie bałkańskim i umarł w wyniku odniesionych obrażeń.

Phillip Lénárd (1862-1947) – był fizykiem (dał początek badaniom nad przenikaniem elektronów przez materię). Z Wrocławiem łączyła go praca wykładowcy na Uniwersytecie. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1905 r. otrzymał za prace nad promieniowaniem katodowym. Wiadomo też, że…: wspierał Hitlera, był antysemitą i faszystą. Ukuł pojęcie "fizyka aryjska", krytykował dorobek Einsteina i pomijał dokonania Marii Curie-Skłodowskiej.

Gerhart Hauptmann (1862-1946) – był dramaturgiem i powieściopisarzem (najważniejsze dzieła: "Tkacze", "Wniebowzięcie Hanusi" i "Futro bobrowe"). We Wrocławiu uczył się w Realschule (późniejsze Technikum Odzieżowe przy pl. Teatralnym), a także studiował rzeźbiarstwo. Literacką Nagrodę Nobla w 1912 r. otrzymał za całokształt twórczości.

Wiadomo też, że…: nauka nie była tym, co lubił najbardziej. Jako 15-latek rzucił szkołę.

Fritz Haber (1868-1934) – był chemikiem (opracował metody produkcji cyklonu B jako środka do dezynfekcji). We Wrocławiu się urodził i studiował na Uniwersytecie. Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 1918 r. dostał za opracowanie metody syntezy amoniaku, umożliwiającej produkcję nawozów sztucznych (co stało się podwaliną nowej gałęzi przemysłu).

Wiadomo też, że…: wynalazł gazy bojowe – fosgen i iperyt i sam nadzorował ich użycie podczas I wojny światowej, co doprowadziło jego żonę do samobójstwa. Sympatyzował z nazistami. Cyklon B zabił w komorach gazowych wielu żydowskich krewnych Habera.

Max Born (1882-1970) – był matematykiem i fizykiem (odmówił udziału w badaniach nad bronią atomową). Urodził się i wychował się we Wrocławiu. Tu ukończył gimnazjum im. Króla Wilhelma (przy dzisiejszej ul. Pawłowa, gmach nie istnieje) i studiował na Uniwersytecie. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1954 r. zdobył za sformułowanie interpretacji kwadratu funkcji falowej w równaniu Schrödingera jako gęstości prawdopodobieństwa znalezienia cząstki.

Wiadomo też, że…: jego imię nosi plac we Wrocławiu, a gwiazdą "Grease" – kasowego filmu amerykańskiego z 1978 r. jest wnuczka Borna, czyli Olivia Newton-John.

Friedrich Bergius (1884-1949) – był chemikiem (opracował metody scukrzania drewna oraz otrzymywania fenolu i glikolu). Urodził się w Złotnikach (dziś osiedle Wrocławia), we Wrocławiu ukończył szkołę i studia uniwersyteckie, a potem prowadził prace nad doktoratem. Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 1931 r. dostał za odkrycie i badanie chemicznych metod wysokociśnieniowych (w tym stworzenie benzyny syntetycznej).

Wiadomo też, że…: na Wydziale Chemicznym Politechniki Wrocławskiej jest tablica pamiątkowa poświęcona Bergiusowi, ufundowana przez Zakłady Chemiczne "Złotniki" SA, powstałe w miejscu przedwojennej fabryki rodziny Bergiusów.

Otto Stern (1888-1969) – był fizykiem i chemikiem. Od 1892 mieszkał z rodziną we Wrocławiu, gdzie ukończył gimnazjum św. Jana (dziś ul. Worcella 3) i podjął studia uniwersyteckie z chemii, a potem doktoryzował się i wykładał na Uniwersytecie. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1943 r. wręczono mu za wkład w rozwój metody wiązki molekularnej i odkrycie momentu magnetycznego protonu.

Wiadomo też, że…: nigdy nie założył rodziny i zmarł w trakcie przedstawienia w teatrze na zawał serca.

Reinhard Selten (1930) – jest matematykiem i ekonomistą, twórcą ekonomii eksperymentalnej. Urodził się we Wrocławiu. 66 lat później nadano mu tytuł doktora honoris causa wrocławskiego Uniwersytetu Ekonomicznego. Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii w 1994 r. (wspólnie z matematykiem z USA Johnem Nashem) otrzymał za osiągnięcia z teorii gier (badania nad stanem równowagi w grach niezespołowych, znajdującą zastosowanie w analizie ekonomicznej, w badaniach nad organizacją przemysłu, monopoli i w przewidywaniu przez rynki finansowe możliwego postępowania banku centralnego.

Wiadomo też, że…: jest pasjonatem i popularyzatorem esperanto.

Rzadko wspominani, ale...

...także nobliści. I również z epizodem wrocławskim. Których wymieniamy dzięki czytelnikom www.wroclaw.pl, doskonale orientującym się i w historii naszego miasta, i rozwoju światowej nauki.

Erwin Schrödinger (1887-1961) – fizyk austriacki, jeden z twórców mechaniki kwantowej, Nagrodę Nobla z fizyki w 1933 r. otrzymał za prace nad matematycznym sformułowaniem mechaniki falowej, a we Wrocławiu wykładał na Uniwersytecie w roku 1921.

Karl von Frish (1886-1982) – austriacki biolog i zoolog. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny odebrał w 1973 r. za szczegółowy opis sposobu komunikowania się pszczół. Wrocław był jednym z miast, w których pracował jako profesor zoologii.

Hans Georg Dehmelt (1922) – fizyk amerykański pochodzenia niemieckiego. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 1989 r. dostał (razem z Wolfgangiem Paulem) za skonstruowanie pułapek jonowych. We Wrocławiu studiował przez rok fizykę na Uniwersytecie (po bitwie pod Stalingradem, w której brał udział).

Zdjecie Małgorzata Wieliczko

Małgorzata Wieliczko